Paaseiland

De foto’s van de beelden zijn nagenoeg bekend. Tien meter hoog, netjes op een rij rondom het eiland, sierlijk uit steen gehakt, met lange koppen en strakke blikken. En, bijna allemaal met hun rug naar de zee toe. Maar het verhaal achter de Moai’s, zoals ze worden genoemd, blijft onduidelijk. Het hoort bij Paaseiland, een eiland ter grootte van Texel, midden in de oceaan. Lees hier mijn tips voor de bezienswaardigheden en excursies.

De oorspronkelijke bewoners hebben meer achtergelaten dan alleen beelden. Bij de Rano Kao-vulkaan bevindt zich een driehonderd meter hoge klif. Daar zijn in de rotsen tekeningen gegraveerd (ook wel petrogliefen genoemd). De meest opvallende is de Vogelman. Dit fabeldier is een kruising tussen mens en naar de mening van geleerden de hier voorkomende fregatvogel. Andere rotsgravures op deze vulkaan lijken meer op godenbeelden. Zoals een maskervormig gelaat met grote ogen. Verder zijn er nog niet ontcijferde grafische tekens te zien en afbeeldingen van dieren als diverse soorten vogels, maar ook walvissen, haaien en schildpadden.

Orongo is een oud dorpje onderaan de Rano Kao-vulkaan. Het ligt aan zee met een fraai uitzicht over diverse eilanden als Motu Niu. Die ook bekend staan als vogeleilanden. In het dorp kun je goed zien hoe de beschaving ná de Moai-makers er uit moet hebben gezien. Hier werden tot ver in de 19e eeuw talloze ceremonieën gehouden, waaronder de cultus van de Vogelman. Je vindt hier talloze ruïnes van gebouwen, maar ook rotstekeningen. En boven op de krater een altaar.

Hanga Roa is de enige stad en dus ook de hoofdstad van Paaseiland. Hier woont bijna 90 procent van de bevolking van het eiland. Hier vind je veel hotels, restaurants en winkels, maar ook een supermarkt, internetcafé en apotheek. Ook is hier de enige Rooms-Katholieke kerk in Hanga Roa te zien. Het merendeel ligt aan de hoofdstraat, de ‘Avenida Policarpo Toro’.

Dit antropologisch museum is beroemd om zijn collectie voorwerpen. Waaronder het ‘oog’, het bewijs dat de beelden ooit waren ingelegd met zwart met witte ogen, die van koraal waren gemaakt. Ook kun je hier de bibliotheek vinden van de beroemde Amerikaanse onderzoeker William Mulloy. Hij heeft talloze beelden gerestaureerd, waardoor het eiland veel aandacht in de wereldpers kreeg. Het museum ligt ten noorden van Hanga Roa. De naam komt van een pastoor die een groot deel van zijn leven hier door bracht.

Ahu Tahai ligt vlak bij het dorpje Hanga Roa. Na intensief onderzoek gaan wetenschappers er van uit gegaan dat de beelden hier de oudste van Paaseiland zijn. Ze worden gedateerd op 690 na Chr. Bijzonder is tevens dat tegenwoordig sommigen zijn gerestaureerd met de ‘ogen van koraal’. Wetenschappers denken dat veel beelden dit soort ogen ooit hebben gehad, maar bewijs daarvoor is pas recent gevonden. Dit gebied bestaat uit drie onderdelen: Tahai, Ko Te Riku en Vai Uri.

Rano Raraku is de plek waar de meeste Moai’s werden gemaakt. Het is een uitgedoofde vulkaan. De krater herbergt precies de juiste steensoort voor het maken van de beroemde standbeelden. Talloze onafgemaakte Moai’s staan hier verdwaald in het landschap, sommigen tot hun oren in het zand. Het is een illustere plek: de geboorteplaats én de begraafplaats van Moai.

Het strand van Anakena ligt op het noordelijk deel van het eiland. Dit deel is volgens kenners relatief wild en ruig. Tussen de heuvels en de rotsen langs de kust staan zes Moai’s. Dit is de plek waar volgens de verhalen, die eerste bewoners van Polynesië aan land zijn gekomen. Dit zou Hotu Matu’a en zijn familie zijn geweest. Die daarna het eiland hebben verkend en zijn gebleven. Waardoor Paaseiland tot bloei kon komen. In het nabijgelegen Ahu Akahanga bevindt zich het vermeende graf van Hotu Matu’a.

Vlakbij Anakena Beach ligt Ahu Te Pito Kura. Hier ligt de grootste Moai van het eiland. Het beeld (dat Paro wordt genoemd) heeft een hoogte van bijna tien meter. Overigens staat hij niet overeind, hij ligt languit in het gras. Het moet volgens kenners één van de laatste beelden zijn die ooit gemaakt is. Opvallend is dat het beeld smaller is dan de anderen. Hier ligt ook een ‘magische’ steen. De magnetische steen wordt Te Pito O henua (de navel van de wereld) genoemd.

Op het eerste gezicht biedt Ahu Akivi weinig bijzonders. Maar het is een bijzondere plek, omdat hier de Moai’s in het binnenland staan. Ze staan niet, zoals bij alle andere locaties, aan zee. Waarschijnlijk keken ze uit over een dorpje, dat tegenwoordig een ruïne is. De beelden zijn in de jaren 60 gerestaureerd.

Hanau Epe, oftewel de ‘oven van de langoren.’ Het klinkt wat vreemd, maar dit is een van de meest bekende plekken op Paaseiland. Op het Poike-schiereiland in het noordoosten van het eiland hebben de ‘langoren; een greppel van vier kilometer breed gegraven. Volgens geleerden werden deze gevuld met takkenbossen die in brand konden worden gestoken. Maar door verraad wisten de ‘kortoren’ van de plannen en konden ze in de rug aan vallen. En winnen.

Ahu Tongariki herbergt het grootste aantal Moai’s van Paaseiland. Hier zijn er 15 te vinden. Bijzonder is dat in 1960 een aardbeving in Chili een dusdanige vloedgolf produceerde dat de beelden tientallen meters verderop kwamen te liggen. In 1992 zijn de beelden weer op hun plek gezet door de Chileense archeoloog Claudio Cristino. Hij had daar vijf jaar voor nodig.

Ahu Vinapu was ooit een van de meest belangrijke plekken op Paaseiland. Dit blijkt wel uit de omvang van perfect in elkaar vallende basaltblokken die hier netjes opgestapeld zijn. Talloze wetenschappers buigen zich al jaren over deze stenen, en vooral de oorsprong van de kennis van de makers aangezien ze bijvoorbeeld erg op de Inca-muren van Machu Picchu lijken.

Terevaka is het hoogste punt van het eiland. Deze heuvel torent 507 meter boven de rest uit. Geologen menen dat het de jongste vulkaan van het eiland is, zijn leeftijd wordt geschat op 240.000 jaar. Het is geen actieve vulkaan. De Terevaka ligt op het noordwestelijke deel van het eiland. Je ziet hier geregeld verwilderde paarden rond lopen.

Wie wil dit unieke eilanden niet bezoeken? De grote, rechtopstaande Moai-beelden werden in 1722 ontdekt door de Nederlander Jacob Roggeveen. De ‘roots’ van de oorspronkelijke bewoners ligt ver weg, in Polynesië. Al denken anderen dat ze buitenaards waren. Maar wie was dan de bevolking? En waarom ging deze beschaving verloren? Wetenschappers ontrafelen langzaam dit mysterie, al gaat het stapsgewijs.

Het vulkanische eiland is relatief jong; volgens geologen ‘slechts’ zo’n 2,5 miljoen jaar oud. Het ligt boven een tektonische ‘hotspot’, oftewel een breuk in de aardkorst waar nog steeds vulkanische activiteit is. Er is overigens geen spoor van uitbarstingen gevonden in de laatste 2.000 jaar. De grond bestaat uit massief basalt, waarin nog duidelijk de sporen van de vroegere lavastroom te zien zijn.

Lang was weinig bekend over de bewoners. Hierdoor werden de beelden zelfs toegeschreven aan een buitenaardse beschaving, zoals door de beroemde semi-wetenschapper Erich van Däniken. Dit beeld is inmiddels achterhaald. DNA-testen wijzen uit dat de eerste bewoners ergens tussen 400 en 600 na Christus vanuit Polynesië kwamen aangevaren. Volgens de verhalen onder leiding van Hotu Matu’a in bijzondere dubbele kano’s. Waarschijnlijk kwamen ze uit de Marquesas-eilanden boven Australië.

Volgens berekeningen leefden er, toen de Nederlander Roggeveen als eerste blanke arriveerde, maar zo’n 4.000 mensen. Enkele eeuwen waren het er nog maar een handjevol. Na Roggeveen hebben diverse zeevaarders het eiland aan gedaan, waaronder ook de beroemde James Cook. Hij zag dat de bewoners opvallend veel leken op Polynesiërs. Ze woonden in grote hutten van twijgen en biezen en leefden van landbouw en visserij. Ook zag hij dat enkele beelden omver lagen; latere expedities meldden opvallend veel omver gegooide beelden. Toen de eerste missionarissen arriveerden bleken alle beelden omver te liggen.

Een van de grote vraagtekens was lang hoe het eiland zo in verval kon raken. Diverse wetenschappers denken zelfs dat de beelden indirect voor hun ondergang hebben gezorgd. In Polynesië leven groepen mensen vaak in clans. Duidelijk is dat er op Paaseiland minimaal twee verschillende bevolkingsgroepen hebben gewoond. Of één van hen van buitenaf kwam is onduidelijk. Archeologen hebben ze weinig verhullende namen gegeven: de langoren en de kortoren. De langoren rekten om onduidelijke redenen hun oorlellen uit, iets wat ook bij veel Moai’s te zien is.

Op Paaseiland leefden de twee groepen in eerste instantie gebroederlijk naast elkaar, maar door gebrek aan ruimte werden ze langzaam vijandiger. Een van de middelen om hun macht te tonen was het oprichten van de inmiddels beroemde beelden. Om deze te vervoeren waren boomstammen als rollers nodig. Dus werden de bossen op het eiland massaal gekapt. De bomen werden ook voor hun huizen gebruikt. Door het kappen spoelde de vruchtbare grond weg de zee in. Na onderlinge oorlogen trokken de winnaars als vergelding de beelden van hun tegenstander omver. Waardoor weer nieuwe beelden nodig waren.

Uiteindelijk waren er geen bomen meer op Paaseiland. Naar alle waarschijnlijkheid zijn de meeste langoren uiteindelijk gedood door de kortoren bij een gevecht bij het Poike-schiereiland. De langoren groeven een greppel van vier kilometer en vulden deze met takkenbossen. Ze wilden deze in brand steken, maar door verraad vielen de kortoren in de rug aan. Die greppel is nu nog te zien en heet nog steeds ‘Ko te Umo o te Hanau Eepe’, oftewel ‘de oven van de langoren’.

De overgebleven mensen hadden weinig tot geen voedsel. Wat zelfs leidde tot kannibalisme. Daarom hameren sommige wetenschappers nu meer en meer op de ‘les’ van Paaseiland: kap je al je bomen dan ga je zelf ten onder.

In 1805 ging het ook mis voor de overgebleven bewoners. Een Amerikaanse kapitein ontvoerde enkele bewoners en degradeerde ze tot slaaf. Uit wraak vermoordden de eilanders de meeste missionarissen. Peru maakte in 1859 aanspraak op het eiland en deporteerde meer dan duizend mannen en vrouwen naar het nabijgelegen Chincha-eiland. Met name om guano (vogelpoep) te verzamelen.

Veel dwangarbeiders overleefden deze barre tocht niet. Diegene die dat wel deden reisden af naar Paaseiland, met in hun kielzog tuberculose en pokken. Volgens officiële cijfers waren er in 1887 nog maar 111 oorspronkelijke bewoners over. De missionarissen verstevigden hun grip op het eiland door de tradities en religie van de overgebleven bewoners te verbieden. Hiermee werd alle kennis van de bewoners en het eiland vernietigd.

Mede daarom zijn wetenschappers het niet eens over de cultus rondom een van de meest beroemde legendes: de Vogelman. Naar verwachting heeft deze cultus rond de 16e eeuw haar hoogtepunt bereikt. Archeologen menen dat de Vogelman in feite een prestigeprijs was. Een theorie is dat jonge mannen hun moed moesten tonen door vanuit Orongo naar het kleine rotseilandje Motu Nui te zwemmen. Daar zochten ze het eerste ei van de daar broedende bonte sterns. Dit ei moest zonder breken terug worden gebracht. De winnaar was voor een jaar de Vogelman. Hij ontving veel eer en had talloze voorrechten.

Wie de cultuur van de oorspronkelijke bewoners wil meemaken moet naar het jaarlijkse carnaval in januari/februari.

De meeste toeristen komen tussen november en april, de temperatuur is dan gemiddeld 15 tot 17ºC in augustus. In februari wordt het zo’n 24º C. Ook in het laagseizoen is het weer redelijk constant. Paaseiland kent geen regenseizoen, meestal is maart de maand met de meeste (korte) regenbuien.

Het weer hier kan onbestendig zijn, waarbij het zinvol is om meerdere dagen voor een bezoek uit te trekken. Het kan hier flink waaien, waardoor goede kleding een noodzaak is.

Tijdens het jaarlijkse festival rond januari/februari is het erg druk. Met als gevolg dat de vliegtuigen naar Paaseiland al ver vooraf vol geboekt zijn.