Amsterdamse Waterleidingduinen

Dit natuurgebied wordt ook wel AWD genoemd. Het is een bijzonder natuurgebied aan de kust tussen Zandvoort, Aerdenhout en Noordwijk. Hier kun je goed zien dat waterwinning goed samen gaat met het beschermen van natuur.

Het is het oudste waterwingebied van Nederland. Volgens velen is dit de beste plek in Nederland om een vos in het wild te zien. Een groot deel ligt in Noord-Holland, maar ook een deel in Zuid-Holland.

Het gebied is groter dan wat veel mensen denken. Het is zo’n 10 kilometer lang en 5 kilometer breed. En ligt direct aan het strand. Al sinds 1853 wordt hier het water voor Amsterdam voorgezuiverd. Dit geldt voor maar liefst twee derde van het drinkwater voor onze hoofdstad. Dit zijn de bezienswaardigheden van de Amsterdamse Waterleidingduinen.

Het Bezoekerscentrum is de perfecte plek als je hier voor het eerst komt. Je krijgt hier informatie over wandelroutes met een plattegrond en tips waar je de meeste kans hebt om dieren te zien. Het bezoekerscentrum is gevestigd in het oude pompstation. Hier werd vroeger het water vanuit de duin naar het terrein van de waterzuivering gepompt. De pompen staan er nog. Je vindt het bezoekerscentrum aan de Eerste Leijweg 6 bij de ingang Oranjekom/Oase.

Het Huis van het Wester is een huisje middenin de AWD. Het was rond 1890 de dienstwoning van de waterpomp machinist. Maar toen de pompen elektrisch werden werd het huisje overbodig. Het is tegenwoordig een kijkhut.

Het stond op instorten en is gerestaureerd. Sterker nog, het is nu een huis voor dieren. Er zijn voorzieningen gemaakt voor talloze vogels zoals gierzwaluw en huiszwaluw, maar ook voor witte kwikstaart, spreeuw en huismus.

Ook zijn er speciale kasten voor vleermuizen opgehangen. Check ook even het voormalige toilet dat inmiddels is ingericht als overwinteringsplek voor vlinders. De kelder is inmiddels een plek voor overwinterende amfibieën. Biologen hebben de eerste rugstreeppadden er al gezien.

Vossen worden hier dagelijks gezien. En op diverse plekken. De meest bekende plek is waar de Strandweg overgaat in de Duizendmeterweg. Dit is de grens van het leefgebied van twee vossenfamilies, waardoor je dus kans om beide families te zien.

Het beste kun je hier vroeg in de ochtend heen gaan. Of aan het einde van de dag. Al worden de dieren hier ook overdag gezien. Maar dan heb je vaak andere wandelaars om je heen. Ga ergens rustig zitten en wacht af. Blijf wel alert, want de dieren kunnen zo aan je voorbij lopen. En na een minuut weer verdwenen zijn.

– Hou altijd je camera in de aanslag. Vossen duiken vaak plotseling op. En dan moet je dus voorbereid zijn.
– Soms komen ze zo dichtbij dat je geen telelens nodig hebt. En je met je mobiele telefoon foto’s kunt maken.
– Probeer zo laag mogelijk te gaan zitten of liggen. Dan worden je foto’s een stuk mooier. Op ooghoogte is het mooist.
– Als je vroeg of laat op de dag op pad gaat heb je minder licht. Zorg dat je diafragma laag staat, zodat je sluitertijd snel genoeg is om het dier te vangen.
– Maak niet alleen close-ups. Vaak zijn foto’s van een vos het mooist in zijn natuurlijke omgeving. In dit geval duinen, een meertje of struiken dus.

Sommige mensen voeren de vossen. Al is dit verboden. Vandaar ook zie je hier diverse borden met Niet Voeren. Door het voeren zijn sommige vossen erg tam geworden, wat voor problemen zorgt. Deze dieren verliezen langzaam hun drang om te jagen.

Waardoor ze in de winter in de problemen komen als de toeristen ze niet meer voeren. Daarnaast is veel van het voedsel niet gezond voor de dieren. Ik zeg er wat van als ik mensen de dieren zie voeren.

De zandhagedis is voor veel bezoekers een bijzondere ontmoeting. Deze hagedis wordt ook wel duinhagedis genoemd. En die naam geeft al aan waar je dit dier kun vinden. Deze bijzondere dieren leven langs de kust, maar ook op de Veluwe en op eilanden als Texel en Schiermonnikoog. Desondanks zijn deze dieren vrij zeldzaam. En staan ze dieren op de Rode Lijst.

Je kunt ze zien op de takken in de duinen, maar het hoort ze vooral wegschieten als je voorbij loopt. En dan kun je ze zien. De vrouwtjes zijn grijs en de mannetjes vallen in het voorjaar erg op door hun felgroene kleur.

Deze soort komt van origine niet voor in Nederland, maar in Azië. Waarschijnlijk zijn enkele dieren ontsnapt uit een park, waarna ze zich hier massaal vestigden. Het aantal damherten is hier de laatste jaren sterk afgenomen. In de Amsterdamse Waterleidingduinen liepen in 2014 ruim 3.000 damherten. Inmiddels zijn dat er nog enkele honderden.

Je ziet ze vaak al bij binnenkomst. Deze dieren leven vooral in het bos, al zie je ze ook in de duinen. En vaak bij het water. De dieren zijn niet bang, maar blijven vaak wel op een afstandje. Mannetjes hebben geweien, de vrouwtjes niet. Elk jaar verliezen de mannetjes hun gewei, die in het voorjaar weer aangroeit. 

Een bijzondere jaarlijkse gebeurtenis is het burlen van de damherten. De damherten paren dan, waarbij de mannetjes proberen indruk te maken op de vrouwtjes. Dit gaat gepaard met veel kabaal en zelfs met gevechten. Waarbij ze hun gewei gebruiken om de ander te overwinnen. Wat een machtig gezicht is.

Het burlen gebeurt tussen half oktober en begin november. Dan is het hier drukker dan normaal met wandelaars en fotografen. Je kunt dus het beste heel vroeg in de ochtend gaan, of aan het einde van de dag. 
Meer informatie: awd.waternet.nl/beleef/activiteiten

De AWD zit vol met dieren. Zo kun je bijvoorbeeld ook boomkikkers zien, die hier zijn uitgezet. Ook kun je hier een ree zien, al zijn ze schuw. Konijnen zie je meestal wel. Vogels die je kunt zien, en horen, zijn: roerdomp, waterspreeuw, dodaars, boomvalk, havik en ijsvogel.

Als je vroeg in de ochtend op pad wilt, is een overnachting in de buurt handig. Je kunt kiezen uit diverse locaties vlakbij een van de ingangen bijvoorbeeld, maar ook in de omliggende dorpen en steden. Denk aan knusse Bed & Breakfasts, kleine hotels en appartementen.
Bekijk de leukste accommodaties in Vogelenzang, Zandvoort en De Zilk

In de Amsterdamse Waterleidingduinen worden talloze excursies georganiseerd. Waaronder een wandeling in de vroege ochtend of een duinwandeling overdag. Of een tocht met paard en wagen. De wandelingen zijn gratis en zeer populair. Wees er dus snel bij, anders kun je niet mee.

Diverse fotografen bieden fotoworkshops aan om de vossen in het gebied te fotograferen. Dit zijn vaak excursies van meerdere uren. Ze kunnen zowel (erg) vroeg op de dag starten, alsook overdag tot in de avond bijvoorbeeld. Het doel is om vossen te vinden in het gebied. En die op gepaste afstand vast te leggen. Daarbij krijg je uitleg over de dieren, hun gedrag en meer. Maar vooral ook zaken als compositie, belichting, sluitertijden en meer. Waarbij je geen professional hoeft te zijn om een goede foto van deze dieren te maken.
Meer informatie: photounited.nl/workshop-vossen-fotografie/ en natuurfotoworkshop.nl/vossenfotografie

Het gebied heeft vier ingangen. Die allemaal opvallend makkelijk te bereiken zijn. Dit zijn ze:

– Panneland in Vogelenzang
Adres: Vogelenzangseduinweg 2
– De Oase in Vogelenzang; met het bezoekerscentrum De Oranjekom
Adres: Eerste Leijweg 2, al kun je beter Vogelenzangseweg 21 aanhouden
– Zandvoortselaan in Zandvoort
Adres: Zandvoortselaan 130
– De Zilk in De Zilk
Adres: Joppeweg 1

Alle ingangen van het natuurgebied hebben een betaalde parkeerplaats. Maar deze zijn beperkt, waardoor er weleens geen plek kan zijn. Wees hier dus op tijd, of ga aan het einde van de dag. Je kunt ter plekke met pin betalen.

Als je de Amsterdamse Waterleidingduinen wilt bezoeken moet je een toegangskaart kopen. Dit kan online maar ook bij de diverse ingangen van het gebied. Je moet het kaartje bij hebben als je er bent. De boswachter kan het controleren

Amsterdam kampte eeuwenlang met drinkwater problemen. Al in 1480 stopten de bierbrouwers met het gebruik van water uit de grachten, omdat het vies was. Dus werd massaal water uit het Haarlemmermeer, de Gein en de Vecht gehaald. En met schuiten naar Amsterdam werd gebracht. Al hielp dit weinig. Sterker nog, het was de reden waarom Keizer Karel V in 1540 naar Haarlem verhuisde. 

In de jaren daarop blijft Amsterdam hard groeien. Pas in 1845 is er een oplossing. Ingenieur Christiaan Vaillant wil duinwater via een pijpleiding naar Amsterdam brengen. De invloedrijke schrijver en rijksadvocaat Jacob van Lennep woont tussen Heemstede en Vogelenzang. En ziet dit plan wel zitten. Onder meer omdat het duinwater veel beter smaakt dan elk ander water in Nederland. 

De Amsterdamse Duinwater-Maatschappij wordt geboren. In 1853 stroomt het eerste water naar Amsterdam. En de stad is van zijn waterprobleem af. In de jaren er na wordt het gebied ingericht om veel water te zuiveren. Dat zie je ook als je hier rondloopt. Overal is water. Het water is ongekend helder. En het stroomt volop. En zorgt dus voor veel leven.